Μυοσκελετικές παθήσεις
Οι μυοσκελετικές παθήσεις (ΜΣΠ) προσβάλλουν τους μύες, τους συνδέσμους, τους τένοντες, τις αρθρώσεις, τα οστά και τα νεύρα.
Οι περισσότερες ΜΣΠ που σχετίζονται με την εργασία είναι σωρευτικές παθήσεις και προκαλούνται από την ίδια την εργασία ή από το εργασιακό περιβάλλον στο οποίο δραστηριοποιείται ο εργαζόμενος. Μπορεί επίσης να προκληθούν από ατυχήματα, π.χ. κατάγματα και εξαρθρώσεις. Συνήθως, οι ΜΣΠ προσβάλλουν τη ράχη, τον αυχένα, τους ώμους και τα άνω άκρα, αλλά μπορεί, σπανιότερα, να εκδηλωθούν και στα κάτω άκρα.
Τα προβλήματα υγείας που συνδέονται με αυτές είναι πολλά και ποικίλα: από δυσφορία και μικρούς ή μεγάλους πόνους έως σοβαρότερες ιατρικές παθήσεις οι οποίες απαιτούν απουσία του ατόμου από την εργασία του, ακόμη και ιατρική περίθαλψη. Στις χρόνιες περιπτώσεις, η θεραπεία και η ανάρρωση δεν είναι συχνά ικανοποιητικές – το αποτέλεσμα μπορεί να είναι μόνιμη αναπηρία και απώλεια της εργασίας.
Πολλά προβλήματα μπορούν να προληφθούν ή να μειωθούν σε μεγάλο βαθμό με την τήρηση της υφιστάμενης νομοθεσίας για την ασφάλεια και την υγεία και τη συμμόρφωση με τις κατευθύνσεις της ορθής πρακτικής. Στα ανωτέρω περιλαμβάνονται η αξιολόγηση των επιμέρους εργασιών, η εφαρμογή μέτρων πρόληψης, και η επαλήθευση της αποτελεσματικότητάς τους σε βάθος χρόνου.
Οι ΜΣΠ αποτελούν μείζον πρόβλημα.
Στον εργαζόμενο, προκαλούν ταλαιπωρία και απώλεια εισοδήματος· για τον εργοδότη, συνεπάγονται μείωση της αποδοτικότητας της επιχείρησής του· για τις κυβερνήσεις, τέλος, αυξάνουν το κόστος της κοινωνικής ασφάλισης.
Οι ΜΣΠ αποτελούν προτεραιότητα για την ΕΕ στο πλαίσιο της κοινοτικής της στρατηγικής για την επαγγελματική ασφάλεια και υγεία. Αποτελούν επίσης αναγνωρισμένη προτεραιότητα των κρατών μελών και των Ευρωπαίων κοινωνικών εταίρων.
Βασικά στοιχεία
Μυοσκελετικές παθήσεις – ένα οδυνηρό πρόβλημα
- Οι μυοσκελετικές παθήσεις είναι το συνηθέστερο πρόβλημα που σχετίζεται με την εργασία στην ΕΕ των 27: 25% των Ευρωπαίων εργαζομένων διαμαρτύρονται για πόνους στη ράχη και 23 % για μυαλγίες·
- 62% των εργαζομένων στην ΕΕ των 27 είναι υποχρεωμένοι να εκτελούν επαναλαμβανόμενες κινήσεις των χεριών και των βραχιόνων κατά το ένα τέταρτο του χρόνου εργασίας τους· 46% να διατηρούν επίπονες ή κουραστικές στάσεις· 35% να μεταφέρουν ή να μετακινούν βαριά φορτία.
- Οι τομείς της γεωργίας και των κατασκευών είναι εκείνοι που πλήττονται περισσότερο όσον αφορά τόσο την έκθεση σε φυσικούς κινδύνους όσο και τις διαμαρτυρίες για ΜΣΠ. Ωστόσο, το πρόβλημα αφορά όλους τους τομείς·
- Γενικά, οι γυναίκες εκτίθενται σε μικρότερο βαθμό σε φυσικούς παράγοντες κινδύνου, αν και οι κινήσεις των χεριών και των βραχιόνων και η εργασία σε επίπονες ή κουραστικές στάσεις αφορούν εξίσου τα δύο φύλα·
- Οι γυναίκες εκτίθενται σε σημαντικά μεγαλύτερο βαθμό σε ορισμένους κινδύνους – εργασία που συνίσταται στη μετακίνηση ανθρώπων – από τους άνδρες, με ποσοστά έκθεσης 11 % και 6% αντιστοίχως, τουλάχιστον κατά το ένα τέταρτο του χρόνου εργασίας τους·
- Οι ΜΣΠ είναι δαπανηρές παθήσεις λόγω του άμεσου – ασφάλεια, αποζημίωση, ιατρικές και διοικητικές δαπάνες – και έμμεσου – χαμένη παραγωγικότητα – κόστους τους.
Πολλοί παράγοντες μπορεί να συμβάλλουν – μεμονωμένα ή συνδυαστικά – στην εκδήλωση ΜΣΠ
Φυσικοί:
- άσκηση δύναμης – ανύψωση, μεταφορά, έλξη, ώθηση
- επαναλαμβανόμενες κινήσεις – δακτυλογράφηση, βάψιμο
- επίπονες και στατικές στάσεις – παρατεταμένη καθιστή ή όρθια στάση, εργασία με τα χέρια πάνω από το ύψος των ώμων
- άσκηση πίεσης με άμεση επαφή – τοπική συμπίεση εργαλείων
- κραδασμοί – σε ολόκληρο το σώμα και στα χέρια-βραχίονες
- ψυχρό εργασιακό περιβάλλον
Οργανωτικοί
- εργασία υψηλών απαιτήσεων
- έλλειψη ελέγχου επί της εργασίας
- χαμηλός βαθμός ικανοποίησης από την εργασία
- επαναλαμβανόμενη εργασία
- έντονος ρυθμός εργασίας
- πίεση χρόνου
- έλλειψη υποστήριξης από συναδέλφους και διευθυντές.
Ατομικοί:
- ιατρικό ιστορικό
- φυσική ικανότητα
- ηλικία
- κάπνισμα
- παχυσαρκία.
Οι πιο ευπαθείς εργαζόμενοι
Οι εργαζόμενοι σε χειρωνακτικές εργασίες, ειδικευμένοι ή ανειδίκευτοι, διατρέχουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο προσβολής από ΜΣΠ. Όπως είναι αναμενόμενο, οι εργαζόμενοι μεγαλύτερης ηλικίας στην Ευρώπη αναφέρουν περισσότερα προβλήματα από τους νεώτερους συναδέλφους τους.
Οι παθήσεις των άνω άκρων – οι κοινώς λεγόμενες κακώσεις λόγω επαναλαμβανόμενης καταπόνησης – προσβάλλουν περισσότερες γυναίκες σε σχέση με άνδρες, σε μεγάλο βαθμό λόγω του είδους των εκτελούμενων καθηκόντων. Οι εργαζόμενοι σε επισφαλείς απασχολήσεις, όπως οι συμβασιούχοι ορισμένου χρόνου, είναι επίσης σημαντικά πιο εκτεθειμένοι σε επαναλαμβανόμενη εργασία και σε εργασία σε επίπονες ή κουραστικές στάσεις.
Οι ΜΣΠ εκδηλώνονται σε όλα τα επαγγέλματα και περιβάλλοντα, αλλά ορισμένες κατηγορίες απασχολήσεων κινδυνεύουν περισσότερο.
Ιδιαίτερα υψηλά ποσοστά απαντώνται στις εξής απασχολήσεις:
- εργάτες στους τομείς της γεωργίας, της δασοκομίας και της αλιείας
- εργάτες στον τομέα των κατασκευών
- ξυλουργοί
- οδηγοί
- νοσοκόμοι
- καθαριστές
- εργάτες ορυχείου
- χειριστές μηχανημάτων
- χειροτέχνες
- ράφτες
- εργαζόμενοι στον τομέα του λιανικού εμπορίου
- εργαζόμενοι στον ξενοδοχειακό τομέα καθώς και στον τομέα της εστίασης και της τροφοδοσίας
- γραμματείς και δακτυλογράφοι
- φορτοεκφορτωτές.
Πώς μπορείτε να προστατευθείτε
Οι εργοδότες είναι υπεύθυνοι για την εκτίμηση των κινδύνων στον χώρο εργασίας και για την εφαρμογή μέτρων πρόληψης με στόχο την εξάλειψη ή τη μείωσή τους. Για παράδειγμα, οι εργοδότες οφείλουν να ενημερώνουν και να εκπαιδεύουν τους εργαζομένους σε σχέση με τη χρήση του εξοπλισμού και τις ορθές τεχνικές χρήσης/διακίνησης.
Ανύψωση
Στη χειρωνακτική εργασία, οι ορθές τεχνικές διακίνησης παρέχουν προστασία. Πριν από την ανύψωση ενός φορτίου, πρέπει να τη σχεδιάσετε και να την προετοιμάσετε κατάλληλα. Βεβαιωθείτε ότι:
- γνωρίζετε πού πάτε·
- η περιοχή στην οποία κινείστε δεν έχει εμπόδια·
- οι πόρτες είναι ανοικτές και στο δάπεδο δεν υπάρχει τίποτε που θα μπορούσε να προκαλέσει ατύχημα·
- κρατάτε καλά το φορτίο·
- Στην περίπτωση που ανυψώνετε φορτίο μαζι με κάποιο άλλο άτομο συνεννονθείτε σχετικά με τις κινήσεις σας προτού ξεκινήσετε
Κατά την ανύψωση ενός φορτίου πρέπει να έχετε καλή τεχνική:
- τοποθετήστε τα πόδια σας γύρω από το φορτίο και το σώμα σας πάνω από αυτό ή προσπαθήστε να φέρετε το σώμα σας όσο πιο κοντά γίνεται στο φορτίο και μπροστά από αυτό·
- χρησιμοποιείστε τους μύες των ποδιών κατά την ανύψωση·
- κρατήστε ίσια τη ράχη σας·
- φέρτε το φορτίο όσο πιο κοντά γίνεται στο σώμα σας·
- σηκώστε και μεταφέρετε το φορτίο με ίσιους τους βραχίονες.
Ώθηση και έλξη
Είναι σημαντικό:
- στην ώθηση και στην έλξη να χρησιμοποιείται το ίδιο το βάρος του σώματος – όταν σπρώχνετε να σκύβετε μπροστά, όταν τραβάτε να σκύβετε πίσω·
- να έχετε καλό στήριγμα στο δάπεδο ώστε να μπορείτε να σκύβετε μπροστά/πίσω·
- να αποφεύγετε να στρίβετε ή να γυρίζετε τον κορμό και να σκύβετε·
- οι συσκευές διακίνησης να έχουν λαβές έτσι ώστε να μπορείτε να χρησιμοποιείτε τα χέρια σας για να ασκήσετε δύναμη. Το ύψος των λαβών πρέπει να βρίσκεται μεταξύ των ώμων και της μέσης ώστε να μπορείτε να σπρώχνετε/τραβάτε από μια καλή, ουδέτερη θέση·
- οι συσκευές διακίνησης να είναι καλά συντηρημένες έτσι ώστε οι τροχοί να λειτουργούν χωρίς προβλήματα
- τα δάπεδα να είναι σκληρά, ομαλά και καθαρά.
Πού μπορείτε να απευθυνθείτε για βοήθεια
- μιλήστε στο αφεντικό σας για τυχόν προβλήματα·
- μιλήστε στον εκπρόσωπο για θέματα ασφάλειας των εργαζομένων ή στον συνδικαλιστικό σας εκπρόσωπο·
- μιλήστε στον γιατρό, στη νοσοκόμα ή σε άλλο μέλος του προσωπικού υγείας στον χώρο εργασίας σας·
- αν χρειαστεί, επικοινωνήστε με την επιθεώρηση υγείας και ασφάλειας προκειμένου να υποβάλετε καταγγελία.
Εργοδότες
Οι μυοσκελετικές παθήσεις (ΜΣΠ) αποτελούν ένα από τα συνηθέστερα
προβλήματα που σχετίζονται με την εργασία.
Προσβάλλουν εκατομμύρια Ευρωπαίους εργαζομένους και κοστίζουν στους εργοδότες δισεκατομμύρια ευρώ. Οι κακές πρακτικές ασφάλειας και υγείας στον χώρο εργασίας έχουν μεγάλο κόστος καθώς προκαλούν απουσία από την εργασία λόγω ασθενείας, υποβάθμιση της ποιότητας της εργασίας και μείωση της παραγωγής. Ασφαλώς, η αντιμετώπιση των ΜΣΠ στοχεύει στη βελτίωση των συνθηκών εργασίας των ανθρώπων, αλλά είναι συμφέρουσα και σε επιχειρηματικό επίπεδο.
Αντιμετώπιση των ΜΣΠ
Πρέπει να δίνεται προσοχή στον εντοπισμό όλων των πιθανών παραγόντων κινδύνου, εφόσον μάλιστα ο συνδυασμός περισσότερων παραγόντων ενδέχεται να προκαλεί ακόμη μεγαλύτερα προβλήματα. Συμβουλευθείτε το προσωπικό και τους εκπροσώπους του για τυχόν προβλήματα και πιθανές λύσεις. Καθώς δεν υπάρχει μία και μοναδική ενδεδειγμένη προσέγγιση για όλες τις περιπτώσεις, μπορεί να απαιτείται η συμβουλή ενός ειδικού για τυχόν ασυνήθιστα ή σοβαρά προβλήματα.
Για την πρόληψη των ΜΣΠ, πρέπει να αναγνωριστούν οι παράγοντες κινδύνου στον χώρο εργασίας και, ακολούθως, να ληφθούν πρακτικά μέτρα για την πρόληψη ή μείωση των κινδύνων αυτών.
Για την αντιμετώπιση των ΜΣΠ πρέπει να υιοθετήσετε μια προσέγγιση ολοκληρωμένης διαχείρισης, η οποία περιλαμβάνει όχι μόνο την πρόληψη, αλλά και την παραμονή στην εργασία, την αποκατάσταση και την επανένταξη των εργαζομένων που πάσχουν ήδη από ΜΣΠ.
Πρέπει να δίνεται προσοχή στα εξής
- εκτίμηση και διαχείριση κινδύνου·
- παρακολούθηση υγείας· εκπαίδευση·
- ενημέρωση και παροχή συμβουλών στους εργαζόμενους·
- εργονομικά συστήματα εργασίας. Υπάρχουν πολλοί παράγοντες κινδύνου που μπορεί να συμβάλλουν στην εκδήλωση ΜΣΠ, όπως η χειρωνακτική διακίνηση φορτίων, οι επίπονες στάσεις, το στρες, οι κραδασμοί και το ψυχρό εργασιακό περιβάλλον.
Πρόληψη:
- αποφύγετε τους κινδύνους
- αντιμετωπίστε τους κινδύνους στην πηγή τους
- μειώστε τους κινδύνους αντικαθιστώντας ό,τι είναι επικίνδυνο με κάτι λιγότερο επικίνδυνο
- αξιολογήστε και περιορίστε τους κινδύνους που δεν είναι δυνατόν να αποφευχθούν
- προσαρμόστε την εργασία στα άτομα
- παρακολουθείτε την εξελισσόμενη τεχνολογία και προσαρμοστείτε σε αυτήν
- αναπτύξτε πολιτικές πρόληψης
- παρέχετε επαρκείς πληροφορίες και οδηγίες σε σχέση με την υγεία και την ασφάλεια.
Παραμονή των εργαζομένων με ΜΣΠ στην εργασία:
- παρέχετε αποκατάσταση
- επανεντάξτε τους εργαζόμενους στην εργασία.
Ευρωπαϊκή νομοθεσία
Η πρόληψη των ΜΣΠ έχει ήδη αναγνωριστεί στις ευρωπαϊκές οδηγίες, τους κανονισμούς των κρατών μελών και τις κατευθυντήριες γραμμές ορθής πρακτικής. Οι οδηγίες συμπληρώνονται από μια σειρά ευρωπαϊκών προτύπων (EN), που διευκρινίζουν τις λεπτομέρειες ή καθιστούν δυνατή την εφαρμογή των οδηγιών.
Οι βασικές ευρωπαϊκές οδηγίες που σχετίζονται με την πρόληψη των ΜΣΠ είναι οι εξής:
- 89/391 η οποία παρέχει ένα γενικό πλαίσιο για τον εντοπισμό και την πρόληψη των κινδύνων·
- 89/654, η οποία παρέχει τα ελάχιστα πρότυπα ασφάλειας και υγείας για τους χώρους εργασίας, μεταξύ άλλων το κάθισμα, τον φωτισμό, τη θερμοκρασία και τους σταθμούς εργασίας·
- 89/655, η οποία καλύπτει την καταλληλότητα του εξοπλισμού εργασίας·
- 89/656, η οποία καλύπτει την καταλληλότητα των εξοπλισμών ατομικής προστασίας·
- 90/269, η οποία καλύπτει τον καθορισμό και την πρόληψη των κινδύνων από τη χειρωνακτική διακίνηση φορτίων·
- 90/270, η οποία καλύπτει τις ελάχιστες απαιτήσεις ασφάλειας και υγείας κατά την εργασία σε εξοπλισμό με οθόνη·
- 93/104, η οποία καλύπτει την οργάνωση του χρόνου εργασίας·
- 98/37, η οποία καλύπτει τις μηχανές· και
- 2002/44, η οποία καλύπτει τον προσδιορισμό και την πρόληψη των κινδύνων που προέρχονται από τους κραδασμούς.
Πού μπορείτε να απευθυνθείτε για βοήθεια
- Προσωπικό επαγγελματικής ασφάλειας και υγείας στον χώρο εργασίας
- Επαγγελματικές ενώσεις
- Εθνικοί φορείς ασφάλειας και υγείας.
Επαγγελματίες του τομέα της ασφάλειας και της υγείας
Οι μυοσκελετικές παθήσεις (ΜΣΠ) αποτελούν σημαντικό πρόβλημα. Ωστόσο, μπορούν να προληφθούν ή να μειωθούν σε μεγάλο βαθμό με την τήρηση της υφιστάμενης νομοθεσίας για την ασφάλεια και την υγεία και τη συμμόρφωση με τις κατευθύνσεις της ορθής πρακτικής.
Τα βασικά στοιχεία της πρόληψης των ΜΣΠ έχουν ήδη αναγνωριστεί στις ευρωπαϊκές οδηγίες, τους κανονισμούς των κρατών μελών και την ορθή πρακτική.
Πρόληψη
Η εκτίμηση κινδύνου μπορεί να συμβάλει στον εντοπισμό των κινδύνων στον χώρο εργασίας και των εργαζομένων που είναι εκτεθειμένοι σε αυτούς, στη λήψη των κατάλληλων μέτρων πρόληψης και στην παρακολούθηση των κινδύνων.
Η εκτίμηση πρέπει να βασίζεται σε μια ολιστική προσέγγιση και να λαμβάνει υπόψη τη συνολική καταπόνηση του σώματος. Συνήθως, για την εκδήλωση των ΜΣΠ δεν ευθύνεται ένας μεμονωμένος παράγοντας – για παράδειγμα, η χειροκίνητη διακίνηση φορτίων σπανίως προκαλεί από μόνη της πόνους στη ράχη: Υπάρχουν πολλοί άλλοι παράγοντες που συντελούν στην εμφάνισή τους, όπως το στρες, οι κραδασμοί, το ψύχος και ο τρόπος οργάνωσης της εργασίας.
Ως εκ τούτου, είναι πολύ σημαντικό να γίνεται εκτίμηση όλου του εύρους κινδύνων για την εκδήλωση ΜΣΠ και να αντιμετωπίζονται οι κίνδυνοι αυτοί με ολοκληρωμένο τρόπο. Η εκτίμηση κινδύνου πρέπει να συνοδεύεται από μια δέσμη ενδεδειγμένων δράσεων με στόχο την εξάλειψη, ει δυνατόν, ή τη μείωση των κινδύνων για το μυοσκελετικό σύστημα. Κατά τη λήψη των αποφάσεων για τις δράσεις πρόληψης, μπορεί κανείς να εξετάσει ένα ευρύ φάσμα πιθανών αλλαγών:
- χώρος εργασίας – για παράδειγμα, μπορεί να βελτιωθεί η διευθέτησή του ώστε να μην υποχρεώνονται οι εργαζόμενοι να εκτελούν εργασίες που απαιτούν άσκηση μεγάλης δύναμης σε επίπονες, στατικές στάσεις;
- εξοπλισμός εργασίας – για παράδειγμα, είναι τα εργαλεία εργονομικά σχεδιασμένα; Μπορούν να χρησιμοποιηθούν ηλεκτρικά εργαλεία για την ελάττωση της δύναμης που απαιτείται για μια εργασία; Μήπως η χρήση τέτοιων εργαλείων θα αυξήσει την έκθεση των χεριών ή των βραχιόνων σε κραδασμούς;
- εργαζόμενοι – πρέπει να εκπαιδεύονται ώστε να έχουν καλύτερη αντίληψη των εργονομικών παραγόντων και να μπορούν να αναγνωρίζουν και να αποφεύγουν τις μη ασφαλείς συνθήκες εργασίας. Επιπροσθέτως, οι εργαζόμενοι πρέπει να έχουν εμπεδώσει τους λόγους για τους οποίους είναι σημαντικό να αποδίδεται βάρος στην πρόληψη και τα όσα μπορεί να συμβούν στην περίπτωση που ο παράγοντας αυτός παραμελείται. Πρέπει επίσης να γνωρίζουν τα οφέλη από την υιοθέτηση ορθών πρακτικών και μεθόδων εργασίας, δηλαδή τη μείωση της ταλαιπωρίας τους και το γεγονός ότι με τον τρόπο αυτό δεν θα έχουν απώλεια εισοδήματος·
- καθήκοντα εργασίας – ένα από τα σημαντικότερα ζητούμενα είναι η ελάττωση των φυσικών απαιτήσεων της εργασίας με τη μείωση των επιπέδων δύναμης, της επανάληψης, των επίπονων στάσεων ή/και των κραδασμών. Αυτό πολλές φορές απαιτεί τη χρήση νέων εργαλείων ή μεθόδων εργασίας·
- διαχείριση εργασίας – για παράδειγμα, σχεδιάζοντας καλύτερα την εργασία ή εφαρμόζοντας ασφαλή συστήματα εργασίας. Ενδεχομένως να είναι εφικτή η ανακατανομή των καθηκόντων μεταξύ των εργαζομένων με στόχο τη μείωση των επαναλαμβανόμενων κινήσεων, της άσκησης δύναμης με τα χέρια και της παρατεταμένης κάμψης ή στροφής του κορμού·
- σε οργανωτικό επίπεδο – στις πρακτικές λύσεις συγκαταλέγονται η επίτευξη της κατάλληλης αναλογίας μεταξύ των χρόνων εργασίας/ανάπαυσης με στόχο τη μείωση της κόπωσης, η οργάνωση των διαλειμμάτων και η εκ περιτροπής εργασία. Σε εταιρικό επίπεδο, πρέπει να προωθείται μια ισχυρή νοοτροπία σε σχέση με την ασφάλεια με στόχο τη μεγαλύτερη δέσμευση και συμμετοχή, σε ανώτατο επίπεδο, στον εντοπισμό και στον περιορισμό των παραγόντων κινδύνου για ΜΣΠ, και τη βελτίωση των μέτρων ασφάλειας και επίβλεψης.
Πρέπει επίσης να δίνεται προσοχή στα εξής:
- παρακολούθηση υγείας·
- τακτική εκπαίδευση·
- ενημέρωση και παροχή συμβουλών στους εργαζόμενους και
- εργονομικά συστήματα εργασίας.
Νίκος Μεταξάς (Τεχνικός Ασφαλείας)